شرایط جامعه ایرانی در آستانه ظهورصفویان، به هم ریختگی اوضاع اجتماعی، ناامنی و ظلم و بلاهای مختلف و نیز اقدامات شاه اسماعیل، در ترویج اندیشه انتظار مؤثر بوده است. شخصیت خاص شاه اسماعیل هم موجب شده بود که پذیرش این موضوع که او از طرف امام زمان علیه السلام برای این امر انتخاب شده و یا حداقل مورد تأیید ایشان می باشند را آسان تر می ساخت. همین امر نیز موجب رواج روحیه انتظار مهدی موعود علیه السلام در بین مردم می شد. این حالت بخصوص در تاریخ نگاری دوره اول صفوی یعنی دوره شاه اسماعیل و شاه طهماسب به وضوح دیده می شود. مورخان این دوره و همچنین مورخانی که در طول دوران حکومت صفویان اخبار مربوط به دوران حکومت این دو پادشاه را نقل می کنند، شواهد زیادی از وجود این باور در بین مردم که یکی از این دو پادشاه حکومت را به ولی عصر (عج) خواهد سپرد، در جای جای مطالب آثارشان ذکر می کنند. کتاب هایی مانند، تکمله الاخبار، عالم آرای عباسی، عالم آرای صفوی و خلاصه التواریخ از جمله منابع تاریخی این دوره است که به دفعات به موضوع رواج گسترده انتظار ظهور قائم آل محمد(ص) در بین مردم و طبقه حاکم اشاره می کنند.
در مجموع ترویج روحیه انتظار که از مدت ها پیش از تأسیس حکومت صفوی در بین شیعیان وجود داشته، در این دوره جایگاه ویژه ای یافته و در تاریخ نگاری عصر صفوی نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و مورخان صفوی با آشنایی کافی از باورهای شیعی مردم در آن مسیر پا نهاده و از ظرفیت ها و زمینه های موجود در آن استفاده کردند. همکاری مردم با اسماعیل جوان برای تصرف سریع کلیه اراضی ایران نیز نشان از آمادگی ذهنی مردم برای بروز چنین قیام شیعی بزرگی دارد که مؤسس آن داعیه کمر بسته بودن از جانب حضرت صاحب الامر(عج) را داشت.
مورخان عصر صفوی با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی آن دوران، برای تأثیرگذاری عمیق تر نوشته های خود در اذهان مردم و حتی نخبگان و همچنین خود خاندان صفوی، به موضوع مهدویت توجه ویژه داشته و موضوعاتی نظیر ارتباط پادشاهان صفوی با حضرت مهدی (عج) و پیشگویی درباره قریب الوقوع بودن زمان ظهور در آثارشان اشاره کردند. این اشارات غالباً در اَشکالی مانند ترویج فرهنگ انتظار، بحث اتصال حکومت صفوی به حکومت مهدوی، ادعای رؤیت امام زمان علیه السلام و دعا برای ظهور، در منابع این دوره مطرح گردیده است. البته بر حسب روحیات و علاقه مندی های مورخان مختلف دوره صفوی به ذکر موارد ماوراء الطبیعه، اینگونه مباحث با شدت و ضعف های در منابع تاریخی این دوره همراه بوده است.
یکی از مباحث پیچیده در ارتباط با موضوع مهدویت در تاریخ نگاری عصر صفوی، بحث نیابت است که تفسیرهای متفاوتی از سوی صاحبنظران به دنبال داشته است. هر چند اشاراتی بسیار مختصر در تاریخ نگاری این دوره وجود دارد که رنگ و بوی نیابت از طرف امام زمان علیه السلام برای پادشاهان صفوی را دارند، اما این قبیل مطالب به معنی زمینه ساز بودن حکومت صفویان برای حکومت مهدوی بوده است.
لازم به ذکر است که توجه به موضوع موعودگرایی و بطور خاص، مهدویت، در تاریخ نگاری دوره صفوی زاییده سه عامل اصلی «باورهای مذهبی تاریخ نگاران»، «مطلوبیت این بحث در جامعه» و «اهتمام پادشاهان صفوی برای ترویج مذهب تشیع اثناعشری» بوده است.