اولین سخنران آیین نکوداشت علامه سیدجعفر مرتضی عاملی، آیت الله یوسفی غروی بودند که با توجه به آشنایی که با علامه داشتند تاریخچه و توضیح مختصری از نحوه گرایش علامه به تاریخ اسلام و آثار ماندگار ایشان در این عرصه ذکر کردند. آیت الله یوسفی غروی، تأسیس معهد الدراسات الاسلامیه و دعوت از علامه عاملی برای تدریس درس تاریخ تشیع را سرآغاز بروز استعدادهای علامه در این زمینه دانسته و متذکر شدند که بعدها پدر ایشان از اینکه علامه به جای فقه به سراغ تاریخ رفته است، گلایه کردند که این امر منجر شد علامه به احترام پدر، کناره گیری موقتی از عرصه تاریخ نگاری داشته باشد.

کتاب «الصحیح من سیره المصطفی (ص)» اثر چهار جلدی بود که از علامه چاپ شد و بعد از انقلاب نیز دو جلد به آن افزود. این کتاب اولین کار تاریخی معروف ایشان بود. همچنین ایشان یک دوره تاریخ اسلام نوشتند که از کارهای مشابه موجود خیلی بهتر بود.

بعد از سخنرانی آیت الله یوسفی غروی، حجت الاسلام و المسلمین استاد رسول جعفریان که سالها از نزدیک با علامه رابطه داشتند، به ایراد نظرات در مورد شخصیت و اندیشه علامه پرداختند. ایشان در بخشی از صحبت هایشان به لزوم آشنایی با تاریخ اندیشه متفکران اسلامی تأکید کرده و متذکر شدند که بدون شناخت اندیشه متفکران نمی شود آنها را شناخت. باید برای چهره های برجسته علمی، زندگی نامه مفصلی نوشته شود. ضرورت دارد زندگی و همچنین روش فکری افرادی مانند علامه را در دوران حیات خودشان مورد بررسی قرار دهیم. علامه فردی بود که دارای ارزش علمی والایی بود و از عهده پاسخ به سوالات علمی بر می آمد. او با اسلام سیاسی آشنایی کاملی داشت چرا که محیطی که در آن بزرگ شده بود این موضوع نهادینه شده بود.

علامه برای حل مشکلات فرهنگی و نظری نظام جمهوری اسلامی ایران تلاش های زیادی انجام داد و سعی می کرد برای نظام، چارچوب سیاسی فکری مناسبی طراحی کند. بخش های زیادی از کتاب «الصحیح» نیز در دفاع از نظام جمهوری اسلامی بود.

در ادامه این مراسم، حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدوی راد سخنرانی خودشان را در ارتباط با علامه سیدجعفر مرتضی عاملی و آثار ایشان آغاز کردتد. ایشان به این نکته اشاره داشتند که علامه به رغم اینکه فردی انقلابی محسوب می شد، در عین حال، دارای روح لطیفی نیز بود. علامه به تاریخ به صورت یک جریان نگاه می کرد و نگاهش جزیره ای نبود و پیوستگی تاریخی را در مشاهداتش مدنظر داشت. او آثار بسیاری از افرادی که راه کذبو افترا را در این عرصه پیموده بودند مورد نقد قرار می داد. علامه اولین کسی بود که با تکیه بر اسناد تاریخی مفصل گفت که شکستن بت ها در دو مرحله صورت پذیرفته است. علامه شخصیتی بی نظیر بود که دارای ویژگی هایی بود که شاید هر کدام از آن ویژگی هها در افراد مختلف می توانست وجود داشته باشد اما آن خصوصیات مثبت در وجود او جمع گشته بود.علامه عاشق اهل بیت علیهم السلام بود.

سخنران پایانی این آیین نکوداشت، حجت الاسلام و المسلمین دکتر الویری بودند که در ابتدای صحبت هایشان به وجود چالشی به نام نحوه ارتباط علم کلام و تاریخ در جامعه علمی پرداخته و گفتند که این موضوع در تاریخ نگاری بسیار حائز اهمیت می باشد. این سوال اکنون مطرح است که آیا تاریخ نگاری عینی با باورهای دینی قابل جمع است؟

واقعیت این است که نگاه کلامی در تاریخ نگاری اثر دارد. پیش فرض ها تأثیر زیادی بر قلم مورخ دارند. علامه سیدجعفر مرتضی در کتاب «الصحیح» نوشته است، آنچه سند به مورخ گزارش می دهد اگر با مسلمات مورخ سازگار نباشد آن را کنار می گذارد. اعتقاد ما به یک شخصیت، در افکار ما هنگام نگارش تاریخ اثرگذار است. چون پیش فرض ها بر تاریخ نگاری اثر دارد بنابراین، بهتر است که مورخ ابتدا پیش فرض هایش را مرور کرده و آنها را مشخص سازد