کرسی نقد کتاب «نگاهی به تاریخ تفکر امامیه» در تاریخ 18/2/96 در محل نمایشگاه بین المللی کتاب تهران (شهر آفتاب) برگزار شد.

این کتاب از آثار پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) است که در سال 1394 منتشر گردید. مؤلف این اثر حجت‌الاسلام دکتر مهدی فرمانیان بوده که با همکاری حجت الاسلام و المسلمین مصطفی صادقی تکمیل و نهایی شده است. نویسنده دوم در این جلسه، دبیری نشست را بر عهده داشت. ناقد کتاب، حجت الاسلام و المسلمین صفرعلی جبرئیلی از استادان رشته کلام و مدیر مرکز شیعه شناسی کرج بود که خود تألیفی در زمینه تاریخ تفکر شیعه با عنوان «سیر تطور کلام شیعه» دارد.

ابتدا دبیر نشست با توضیحی درباره پژوهشگاه و پژوهشکده و آثار آن به کتاب مورد نقد اشاره کرد و گفت: این اثر نتیجه زحمات مؤلف اصلی آقای فرمانیان است و چون مدتی طول کشید و اشتغالات ایشان زیاد بود، بنده آن را تکمیل و نهایی کردم تا منتشر شود چون کاری زمین مانده بود و نیاز دانشجویان هم به شمار می‌رفت. از آنجا که کار کامل نبود و همه مباحث تاریخ تفکر را در بر نمی‌گرفت نام آن نگاهی به تاریخ تفکر گذاشته شد.

سپس مؤلف کتاب، استاد فرمانیان توضیح مختصری درباره کتاب داد و گفت این طرح مربوط به حدود سال 1383 بود که دغدغه‌هایی در زمینه تاریخ تفکر امامیه داشتم و نیاز بود درباره این ساحت‌ها کاری انجام شود. وی گفت نظر من این بود که تا پنج جلد درباره این موضوع می‌شود نوشت ولی مشغولیت‌ها و مشکلاتی که پیش آمد باعث شد تکمیل و ادامه این اثر رها شود و چند سال بعد، آقای صادقی با استفاده از فیش‌هایی که بنده داشتم به تکمیل و ارائه آن پرداخت و منتشر شد.

پس از آن استاد جبرئیلی به ارائه نقدهای خود از کتاب پرداخت و مطالب خود را به در دو مرحله این ترتیب بیان کرد.

کتاب با وجود محاسنی که دارد و آقای فرمانیان خود استاد این موضوع است ولی با کاستی‌هایی روبروست. از جمله اینکه برخی جاها به کتب متأخر یا امروزی ارجاع شده است که باید به منابع اولیه آدرس داده می‌شد. چنانکه گاهی هم اصلاً ارجاعی صورت نگرفته است و خواننده منتظر است بداند مطلبی که ارائه شده در چه کتابی می‌‌تواند پیگیری کند. نمونه آن این مطلب است که گفته‌اید کتاب التمهید شیخ طوسی، کتاب درسی حوزه‌های علمیه بوده ولی نگفته‌اید این مطلب را از کجا بیان کرده‌‌اید.

مطلب دیگر درباره فلسفی بودن علامه حلّی است که چگونه ایشان را در این ردیف به شمار آورده‌اید.

پاسخ‌های مؤلف کتاب نیز در دو مرحله انجام شد. وی بیان داشت که اگر ارجاعی به کتب متأخر مانند تاریخ تشیع آقای جعفریان بوده بخاطر تحلیلی بودن آن است. اما اگر ارجاع ضعیفی باشد باید اصلاح شود.

مؤلف در خصوص این اشکال که برخی آثار نام برده شده در کتاب، جزء‌ کتب درسی حوزه قدیم بوده ولی آدرسی به آن داده نشده و اطلاعی از درسی بودن آن نداریم، گفت درسی بودن را از این جهت استفاده کرده‌ام که استادانی آن کتاب را برای شاگردانی قرائت یا برای عده‌ای تدریس می‌کرده‌اند و در واقع برداشتی از تلمذّ چند نفر نزد استادان خود بوده است. این نشان می‌دهد که کتاب درسی باشد.

استاد جبرئیلی نقدهای دیگری محتوایی بر کتاب بیان کرد که نویسنده برخی را توضیح داد و برخی را پذیرفت که قابل تأمل است و باید در ویرایش بعدی کتاب اصلاح و انجام شود.

دبیر نشست در انتها از مدیر پژوهشکده و گروه تاریخ تشیع که این کتاب در آن مجموعه انجام شده است خواست از نشر خواسته شود که پیش از چاپ بعدی این اصلاحات انجام شود و کتاب به چاپ دوم نرسد.

هر چند این نشست برای نویسندگان کتاب ارزشمند و مؤثر بود و ناقد محترم به دقت کتاب را خوانده و مطالب خوبی را بیان کرد؛ اما متأسفانه مستمعان جدّی و تخصصی جلسه از دو نفر بیشتر نبود. علت آن است که حاضران در نمایشگاه، هیچ فرصتی برای نشست علمی ندارند و هر کسی برای گشت و گذار در غرفه‌ها شتاب دارد.