نشست دهم سلسله نشست‌های عاشورایی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) برگزار شد
دهمین نشست سلسله نشست‌های عاشورایی از سوی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با همکاری انجمن تاریخ پژوهان با عنوان «نقد و بررسی دیدگاه دائرة المعارف‌های عربی درباره امام حسین(ع)» با کارشناسی حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر ذاکری، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
حجت الاسلام و المسلمین ذاکری در ابتداء نشست، به معرفی آثار مربوط به امام حسین(ع) که به پنج قسم تقسیم کردند پرداختند: 1. کتب اولیه: شاید اولین کتاب مقتل اصبغ بن نباته است که برخی روایات از وی در دسترس است. و مقتل ابی مخنف. 2. مجموعه‌هایی که در باره ائمه نوشته شده مانند: ارشاد شیخ مفید، اعلام الوری طبرسی، مناقب ابن شهر آشوب و کشف الغمه اربلی و فصول المهمه ابن صباغ و نور الابصار شبلنجی... 3. کتاب‌های تاریخ عمومی مانند: تاریخ طبری، انساب الاشراف بلاذری، مروج الذهب مسعودی و الکامل ابن اثیر و دیگر کتب. 4. کتاب‌های مستقل درباره امام(ع) و واقعه کربلا که در دهه‌های اخیر نوشته شده مانند: درسی که حسین به انسان‌ها آموخت، شهید هاشمی‌نژاد؛ حماسه حسینی، شهید مطهری و... 5. در سال‌های اخیر مجموعه‌های مفصلی درباره امام(ع) نوشته شده است مانند: دانشنامه امام حسین(ع)، ری شهری؛ مسند الامام حسین(ع)، عطاردی و کتاب الصحیح من سیره الامام حسین(ع)، جعفر مرتضی، تاریخ امام حسین(ع) در 24 جلد که توسط آموزش و پرورش تهیه شده است؛ دائره المعارف الحسینیه، محمد صادق محمد الکرباسی که تا کنون 90 جلد آن در لندن منتشر شد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه بحث گفت: آنچه ما به آن می‌پردازیم دائره المعارف و موسوعه‌های عربی است که مقالاتی در موضوعات مختلف دارد و به تناسب به امام حسین(ع) نیز پرداخته است و ما به آن دسته از کتاب‌ها اشاره می‌کنیم که عربی و غیر شیعه نگاشته است. هشت دائره المعارف بررسی شد که چهار اثر قدیم و چهار اثر دیگر جدید هستند.
کتاب‌های قدیمی عبارتند از: 1. دائره المعارف فرید وجدی 2. دائره المعارف الاسلامیه مسشترقین 3. موجز دائره المعارف الاسلامیه در 33 جلد. که گزارش این سه کتاب مورد نقد قرار خواهد گرفت چون به گونه‌ای از یزید حمایت کردند و معتقدند از شهادت امام ناراحت و به آن دستور نداده است. 4. دائره المعارف بستانی که گزارش نسبتا خوبی دارد.
کتاب‌های جدید عبارتند: 1. الموسوعه الاعلام المصریه یا تراجم موجز الاعلام. این کتاب در شبکه مجازی موجود است و که شرح حال کوتاهی از امام حسین(ع) و همراه با بیان فضائل است. امام حسین(ع) در این کتاب به سبط پیامبر معرفی شده و پیامبر فرمود: أحب الله من أحب حسينا، و در ادامه شخصیت حضرت را در انجام عبادت بیان می‌کند. 2. الموسوعه التاریخه – الدرر السنیه. این کتاب توسط مؤسسۀ درر السنیه به صورت مجازی و فرمت الشامله موجود است. امتیاز آن در تطبیق سال هجری با میلادی است از اول تا سال 1432. این مؤسسه کتبی دیگری دارد که برخی قابل نقد است. آنچه در باره امام دارد نسبتا خوب است و در باره مذاکرات امام حسین(ع) و عمر سعد سخن عقبه بن سمعان را آورده است. 3. الموسوعه العربیه العالمیه. اصل این کتاب انگلیسی و به زبان‌های دیگر بوده که به عربی ترجمه و در سی جلد در عربستان منتشر شده است. در مقاله امام حسین(ع) از تولد و با بیان فضائل ایشان تا شهادت پرداخته است. روایتی در باره نامگذاری حضرت آورده که مدعی است امام علی(ع) نام هر سه فرزندش حسن، حسین و محسن را حرب نهاد و پیامبر این نام‌ها را انتخاب کرد. این روایت در صدد بیان این مطلب است که علی(ع) علاقه به جنگ داشته است که نادرست است. بویژه در مورد محسن که طبق اخبار هنوز متولد نشده بود. در مدخل واقعه کربلا هم نکته خاصی را بیان نکرده است و در مقدمه مدعی است تلاش کرده موضوعات را بی‌طرفانه بیان کند. 4. الموسوعه العربیه المیسره. شرح حال کوتاهی دارد که چند نکته قابل نقد دارد انتساب عبید الله بن زیاد را بر بصره می‌داند که درست نیست و صحیح، کوفه است زیرا حاکم بصره بوده است. دوم برای قمح شیعه اعزام شد که این بر اساس پیش فرض دعوت تنها شیعیان از امام حسین(ع) است که درست نیست زیرا وقتی مسلم را حضرت به کوفه فرستاد که غیر شیعیان از حضرت دعوت کرده بودند. و نکته سوم در چند سطر پایانی می‌‌نویسد: قبلاً؛ گفته شده که سر حضرت به شام فرستاده شده، این تعبیر حکایت از تردید و عدم صحت دارد در حالی که این مطلب در مورد سر مسلم است. و این نوعی طرفداری از یزید و تطهیر وی است.
اما سه دائره المعارف اول که قدیمی هستند در گزارش خود به گونه‌ای از یزید طرفداری کرده‌اند. یزید را مخالف کشتن امام حسین(ع) دانسته‌اند و این که دستوری در این باره نداده و یا به شدت محزون شده و عبید الله را لعن کرده است.
مدیر گروه سیره اهل بیت(ع) ادامه داد: این ادعاها نادرست است زیرا طبق نامه‌ای که عبید الله بن زیاد به امام حسین(ع) نوشته یزید به او دستور داد: پلک به هم نزند و از غذا سیر نشود تا امام تسلیم و یا کشته شود. روشن است که اعزام عبید الله به کوفه به همین جهت بوده این نامه را دائره المعارف بستانی در جلد هفتم ص 48 آورده است که در فصول المهمه ابن صباغ و نور الابصار شبلنجی و با تفاوتی در کشف الغمه آمده است. نقل این نامه پاسخ از پرسشی است که برخی مانند غزالی در احیاء العلوم آورده که یزید دستور قتل حسین را صادر نکرده پس نمی‌توان یزید را لعن کرد. این دستور صریح یزید است و تفتازانی که قائل به لعن و کفر یزید است بیان می‌کند اخبار تواتر معنی دارد بر آزار اهل بیت پیامبر توسط یزید و ابن جوزی هم کتابی در لعن یزید نوشته است.
اما این که یزید اظهار پشیمانی کرده وقتی بود که سر حضرت را دید و به آورنده سر صله نداد. اما مجلس استقبال از سر و اسرا ترتیب داد. اشعار مختلف او را در این مقطع نشانه کفرش دانسته‌اند از جمله: لعبت هاشم بالملک فلا خبر جاء و لا وحی نزل. در این مجلس بر لب و دندان‌های امام می‌زد که ابوبرزه اسلمی اعتراض کرد و زینب نیز اعتراض نمود. نکته دیگر توهین خطیب به امام حسین و علی(ع) بود که امام سجاد(ع) فرمود: اجازه بده بر این چوب‌ها بایستم و سخنی بگویم و خطبه مفصل خود را خواند که مجاهد گوید بسیاری با یزید نماز نخواندند و مجلس را ترک کردند. اینکه جمعی امام را محکوم کنند که نباید علیه حاکم فاسق قیام می‌کرد و به روایتی از صحیح مسلم ابن عربی در عواصم استناد کرده درست نیست. زیرا امام در آغاز قیام کرد و هنوز به گفته برزنجی در کتاب الاشاعه مستقر نشده بود. مردم مکه با یزید بیعت نکرده بودند و طرفدار آل زبیر بودند. به همین جهت شربینی در مغنی المحتاج که اول قیام علیه حاکم فاسق را به اجماع جایز نمی‌داند بیان می‌کند این اجماع با قیام امام حسین(ع) و عبدالله بن زبیر که از صحابه بودند نقض شد. بنا بر این یزید دستور قتل حضرت را صادر کرده و راضی به آن بوده و خواندن سه دسته شعر که سبط ابن جوزی از وی نقل کرده دلیل کفر و جواز لعن وی دانسته‌اند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پایان گفت: به هر حال طبق آنچه ذکر شد دائره المعارف‌های قدیمی به گونه‌ای از یزید طرفداری کرده‌اند اما در کتاب‌های جدید این مطلب به روشنی نیست ولو مطلب را تا شهادت حضرت در کربلا پایان داده‌اند. متأسفانه باید دقت کرد که برخی کتاب قدیمی را که منتشر می‌کنند برخی مطالب در آن نیست با این که دیگران از جمله مختصر تاریخ دمشق مطلبی را از تاریخ دمشق در باره امام حسین (ع) نقل کرده ولی در نسخه در دسترس و جدید این مطلب نیست و این نشان می‌دهد که دقت بیشتری در باره مطالب و آثار باید داشت و آنها را رصد کرد و به صرف ندیدن مطلبی که مثلا در مناقب ابن شهر آشوب و در منبع وی نیست نمی‌توان ایشان را متهم کرد. رصد کردن کتب و آثار فضای مجازی از وظائف محققان در این عرصه است.