كتاب و نوشته كه برآيند جوشش فكر و حاصل پويايى انديشه است، مايه فخر و مباهات جوامع بشرى و از شاخصه‏ هاى مهم توسعه و غناى فرهنگى و نگاهبان علم و دين و فرهنگ بوده و البته به عنوان ابزارى قدرت‏مند براى انتقال صبغه و سابقه تمدنى اقوام و ملت ‏ها به نسل‏ هاى بعدى و ادوار پسينى، نقش آفريده‏ اند.

مسلمانان كه در حوزه علم و دانش، دستاوردهاى عظيم و خيره كننده داشته و از گذشته‏ اى درخشان در خلق آثار علمى برخوردار بوده ‏اند و خدمات گران ‏بهايى به بشريت ارزانى كرده و همه جهانيان را مجذوب و مديون خود ساخته‏ اند، بيش از هر ملتى قابل تحسين و تقديرند.

شكل‏گيرى دانش ‏هاى اسلامى با كتابت وحى الهى آغاز شد و با ثبت احاديث و سيره نبوى رونق يافت و پس از اندك زمانى اولين مكتوبات در حوزه اسلام، بر پايه قرآن و حديث پديد آمد و با گذشت زمان و ظهور دانشمندانى از صحابه و نسل‏ هاى بعد از يك طرف و آشنايى مسلمانان با ديگر اقوام و ملل و راه يافتن نوشته‏ هاى بيگانه به فرهنگ اسلامى از طرف ديگر، زمينه ‏هاى شكل ‏گيرى شاخه‏ هاى ديگرى از علوم چون تفسير، قرائت، تاريخ، فلسفه، كلام، طب، نجوم، ادبيات و... را فراهم كرد و در پى آن، نوشته‏ هايى در آن حوزه ‏ها پا به عرصه وجود نهاد و اندك اندك مسلمانان، دانش‌ هاي متداول آن روز را به سيطره خويش درآوردند.

اگر مشكلات ناشى از سياست حاكمان ناشايست سياست پيشه پيش نمى‏ آمد و استيلاى اقوام به دور از علم و فرهنگ بر دانش مسلمانان سايه نمى‏ افكند و جامعه اسلامى درگير رقابت‏ هاى اقتدارگرايانه و دنياطلبانه نمى ‏شد و عالمان و انديشه ‏وران در حاشيه فعاليت ‏ها جاى نمى‏ گرفتند، بى‏ گمان دانش آنان را متفاوت با آنچه هست مى‏ يافتيم. افسوس كه همين بضاعت حاصل نيز گاه با سخت ‏گيرى ‏ها، درشتى‏ ها و رقابت‏ هاى فرقه‏ اى، و گاه بر اثر گذشت روزگاران و بلاهاى طبيعى، و بيش از همه، تاخت و تازهاى اقوام بيگانه و دانش ستيز، به ورطه نابودى كشيده و به وادى غفلت سپرده شد و آنچه مانده است در مقايسه با آنچه پديد آمده بود، بسى ناچيز و كم‏رنگ است و هنگام جست‏ و جو در پى آثار نوشتارى اسلامى، گاه تنها نامى از آنها در كتاب‏ ها به ويژه در فهرست ‏ها و منابع كتاب ‏شناسى مشاهده مى‏ شود.

 پژوهشكده تاريخ و سيره اهل‏ بيت عليهم السلام با درك عظمت و اهميت فعاليت‏ هاى علمى در سرزمين ‏هاى اسلامى و نياز جامعه اسلامى به داشتن تصويرى از دانشمندان و نويسندگان اسلامى كه بى‏ ترديد، تاريخ و هويت علمى آنان به شمار مى‏ آيد و هم اينكه وجهه دانش مدارى اسلام را نمايان مى ‏سازد، بر آن شد تا به كشف و معرفى چهره‏ هاى علمى نويسندگانى كه در قلمرو اسلامى سربرآورده ‏اند، بپردازد. بى ‏گمان در اين ميان، آثار و پديده ‏هاى آنان كه خود ميراث بزرگ تمدن اسلامى شمرده مى‏ شوند نيز تصوير خواهد شد. البته ضرورت فهرست‏ نگارى و معرفى آثار مؤلفان و حفظ سرمايه ‏هاى علمى مسلمانان، از ديرباز دغدغه برخى از دانشمندان بوده و در همين راستا مجموعه‏ هايى پديد آمده كه هر يك شيوه و معيار خاص خود را داشته و در اين مقدمه به شمارى از آنها اشاره شده است، اما آن مجموعه‏ها، با همه ارزش و اهميتى كه دارند و بى‏ ترديد مأخذ عمده مطالعات كنونى ما نيز تلقى مى‏ شوند، نه فرا گيرند و نه زندگى ‏نامه عمومى نويسندگان و پديدآورندگان اثر را در اختيار پژوهنده قرار مى ‏دهند، به‏ ويژه آنكه هيچ‏ يك از آنها، حتى آثار متأخران كه تا حدى جامع ‏اند، به زبان فارسى و قابل بهره‏ گيرى براى پارسى‏ دانان نيستند. بر اين اساس، ضرورت انجام دادنِ چنين كارى در دستور قرار گرفت تا ضمن معرفى اجمالى مؤلف، اثر يا آثار او در يك جا فهرست شده و زمينه آشنايى پژوهش‏گران و خوانندگان با آنها و نيز منابع و مآخذى كه به گونه ‏اى به آنها پرداخته‏ اند، فراهم شود. با اين كه در معرفي اين نويسندگان، ابعاد مختلف شخصيتي آنان مورد توجه بوده، اما وجهه علمي – فرهنگي شان نمود بيشتري يافته است.

گفتنى است كه آثار و فرهنگ‏ نامه ‏هاى پديد آمده در كشورهاى عربى در ادوار اخير، گذشته از بيگانگى زبان آنان براى ايرانيان، كاستى ديگرى نيز دارد كه ضرورت انجام دادن اين كار را با وجود آنها دو چندان مى‏ كند و آن كم توجهى به نويسندگان و نوشته‏ هاى شيعى يا معرفى آنان با نگره ‏هاى غير شيعى است كه به راستى با واقعيت ‏هاى تاريخى نمى‏ سازد. از اين‏رو سامان دادنِ اين كار، فراتر از آنچه تصور مى‏ شد ارزش و ضرورت يافته است.

اين اثر معرفي مولفان سه قرن نخست هجري را بر اساس ترتيب الفبايي در بر دارد و ذيل نام و نسب هر نويسنده، اطلاعات زيست‌ نامه آن فرد، همانند خاستگاه، تاريخ ولادت، دوران دانش آموختگي، سفرهاي علمي، برخي استادان و شاگردان، فعاليت هاي  سياسي - اجتماعي، تاريخ درگذشت و در نهايت كتاب ‌ها و آثار علمي او يكجا آمده است. اين معرفي نامه بر پايه داده‌ هاي موجود در منابع پديد آمده، از اين رو در مورد شماري از نويسندگان كه گزارش ‌هاي منابع در مورد آنان اندك مي ‌باشد، تنها اشاره ‌اي كوتاه به نام و اثرشان شده است.

انتهاي پيام/ 110