کتاب «هویت شیعه و نظام بین الملل» نوشته سید علیرضا عالمی

«هویت شیعه و نظام بین‌الملل» بر دو فضای مطالعاتی «ساختار نظام بین‌الملل» و «هویت شیعه» تمرکز دارد. ساختار نظام بین‌الملل از نظر تاریخی به کهن و جدید دوره‌بندی می‌شود؛ بنیاد سکولاریستی ساختار جدید، طردکننده‌ی مذهب به‌عنوان بنیان ساختار کهن نظام بین‌الملل است. «هویت شیعه»  نیز به‌عنوان یکی از دو شاخه‌ی اصلی هویت اسلامی به‌صورت تاریخی در فضای ساختار کهن نظام بین‌الملل شکل یافته و در تاریخ معاصر نیز فضای ساختار جدید را تجربه می‌کند.

نوشتار حاضر، ابتدا این دو فضای مطالعاتی را در بستری گفتمانی ترسیم کرده و سپس به روش گفتمان، تأثیر ساختار نظام بین‌الملل بر هویت شیعه را با تفکیک نشانه‌ی مرکزی و نشانه‌های پیرامونی بررسی نموده و از منظر تاریخی به این نتیجه رسیده که ساختار جدید نظام بین‌الملل به‌عنوان کلان گفتمان با محوریت نشانه‌ی مرکزی سکولاریسم، گفتمان‌هایی را تولید کرده که مهم‌ترین آنها گفتمان «دولت- ملت» و «لیبرالیسم» است. تأثیر این ساختار در تاریخ معاصر بر نشانه‌ی مرکزی هویت شیعه یعنی «امامت/ ولایت فقیه» باعث واکنش فعالانه‌ی این نشانه در هویت شیعه شده و به شکل‌گیری گفتمان «ولایت مستقل فقیه» انجامیده است. تأثیر ساختار جدید بر نشانه‌های پیرامونی هویت شیعه به‌ویژه نشانه‌ی انتظار، نیز باعث تقویت رهیافت اصلاحگرا در میان شیعیان شده که شکل‌گیری دو گفتمان «انقلاب اسلامی» و «حکومت اسلامی» را در پی داشته است.

این تأثیرات، آسیب‌ها و فرصت‌هایی برای گفتمان هویتی شیعه داشته است. آسیب شناسی نشان می‌دهد شیعه در عرصه فردی، با خطر سکولار شدن در شناخت، هویت و زیست فردی روبروست و در عرصه هویت جمعی، مشترکات، وفاداری و غیریت‌سازی جمعی شیعیان دچار تحول شده است. در زمینه‌ی فرصت‌ها نیز، شیعه در واکنشی فعالانه به ساختار نظام بین‌الملل، گفتمان‌های «ولایت مستقل فقیه»، «انقلاب اسلامی» و «حکومت اسلامی» را برنشاند که باعث فرصت آفرینی برای هویت شیعه در عرصه‌‌های درون هویتی، تمدنی و جهانی شد. در طول تاریخ کانون پایایی و پویایی هویت شیعه، نشانه‌ی مرکزی آن است، این نشانه در نظام کهن، مقهور ساختار تغلب نشد و در نظام جدید نیز هویت شیعه بر محور آن، ظهوری فعالانه در سطوح درون هویتی، تمدنی و جهانی داشته و آینده‌ی هویت شیعه نیز به جایگاه و نقش‌آفرینی آن بستگی دارد.