انتشار کتاب «ساختار اجتماعی یثرب در بنیان مدینه النبی»

کلیه آثار جدیدی که درباره شهر یثرب صدر اسلام نوشته شده اند، چنین تصویری از مدینه به خوانندگان منتقل می کنند که یثرب یکی از شهرهای حجاز بود که در مسیر مکه به شام قرار داشت و سه قبیله یهودی بنی نضیر، بنی قریظه و بنی قینقاع و همچنین دو قبیله عرب یعنی اوس و خزرج در آن اقامت داشتند. مردم یثرب بر خلاف مردم مکه، مدت کوتاهی بعد از دعوت پیامبر (ٌ) اسلام را پذیرفتند و در نتیجه یثرب توانست موقعیت امنی برای مهاجران تأمین کند. این روایت که همان روایت سده دوم هجری است، توانسته بیش از دوازده قرن دوام بیاورد و در آثار معاصر بارها بازنما شود.

اثر حاضر برای بازبینی رویدادها، ابتدا سعی کرده بر اساس یافته ها و ابزارهای نوین مکان سنجی، موقعیت یثرب را به تصویر بکشد و از موقعیت کوه ها، دشت گدازه ها و رودخانه ها در نقشه های هموایی برای تعیین جغرافیای طبیعی یثرب بهره ببرد. این کتاب قصد دارد متغرهای تحلیلی بیشتری در اختیار خواننده قرار داده و او را از روایت کلاسیک و ساده انگارانه این موضوع جدا سازد. این پژوهش درباره یثرب به یافته های جدیدی مانند عدم تمرکز سکونت گاه این شهر و دوبخشی بودن آن و همچنین همسطح بودن روستاهای آن رسیده است.

در ادامه، پیشینه فرهنگی و سیاسی ساکنان یثرب و همچنین نقش اختلافات و تضادهای فی مابین طوایف به عنوان زمینه پذیرش اسلام به بحث گذاشته شده است. مقاومت در برابر دعوت پیامبر (ص) و افزایش نفوذ و قدرت منطقه ای ایشان، خود را تحت عنوان پدیده ای به نام نفاق در یثرب نشان داده اس که به این موضوع به طور جداگانه در این کتاب توجه شده است. سعی شده مشخص شود نفاق در بین کدام طوایف بیشتر بوده و در دوره ده ساله حضور پیامبر (ص) نوسان آن به چه صورتی بوده است.

در فصل اول کتاب، جغرافیای یثرب بازسازی شده است. فصول دوم و سوم به چگونگی گسترش اسلام در این شهر پرداخته است. در این فصول از دانش هایی نظیر مطالعات ادیان، زبان شناسی تاریخی و مدیریت تا بر اساس منطق اجتماعی تاریخی، صحنه و اصل رویداد روایت شود. دشواری جزئیات و مراحل این پژوهش و ابعاد آن، در کنار بررسی انتقادی آرای خاورشناسان در هر یک از ریز موضوعات، متفاوت بودن اثر و روزآمد بودن آن را در عرصه دانشگاهی نمایان کرده است.